दैलेखमा ठूलो ग्यास भण्डार भेटियो: नेपालको ५० वर्षको माग धान्न सक्ने मिथेन ग्यासको सम्भावना
दैलेख, ५ असार । दैलेखको जल्जले क्षेत्रबाट नेपालको उज्वल भविष्यका लागि आशाका किरणहरू देखिएका छन्। चाइना जियोलोजिकल सर्भे (सीजीएस) ले नेपाल सरकारलाई दैलेखमा पेट्रोलियम र प्राकृतिक ग्यास अन्वेषणसम्बन्धी प्रारम्भिक प्रतिवेदन बुझाएको छ, जसमा जल्जले क्षेत्रमा ठूलो मिथेन ग्यासको भण्डार रहेको खुलासा भएको छ।
२०७८ वैशाख २८ गते (सन् २०२१ मे ११) मा सुरु भएको पहिलो ड्रिलिङ कार्य ४,०१३ मिटरको गहिराइमा पुगेको थियो। यस कुवाबाट सङ्कलन गरिएका नमूनाहरूको परीक्षणले १.१२ बिलियन घनमिटर मिथेन ग्यासको भण्डारण पुष्टि गरेको छ। यो प्रारम्भिक नतिजा चार सम्भावित कुवामध्ये एउटाबाट मात्र प्राप्त भएको हो। अन्य तीन कुवाको प्रारम्भिक अनुमानले जल्जले क्षेत्रमा मात्र कुल ४३ बिलियन घनमिटर ग्यास भण्डार रहेको प्रक्षेपण गरेको छ। यो भण्डारले नेपालको ग्यास आवश्यकतालाई करिब ५० वर्षसम्म धान्न सक्ने क्षमता राख्ने बताइएको छ।
खानी तथा भूगर्भ विभागका उपमहानिर्देशक तथा पेट्रोलियम अन्वेषण परियोजनाका प्रमुख दिनेश कुमार नपितका अनुसार, यो कार्य नेपाल र चीनबीच सन् २०१९ मा भएको समझदारी पत्रमा हस्ताक्षर भएपछि सुरु भएको हो। नपितले भने, “नेपाल सरकारले जल्जले क्षेत्रमा अन्वेषणका लागि ४५ रोपनी सरकारी जग्गा छुट्याएको छ र यो हालसम्मकै सबैभन्दा गहिरो र वैज्ञानिक रूपमा उन्नत अन्वेषण परियोजना हो।” उनले हाल उपलब्ध प्रतिवेदन प्रारम्भिक मात्र भएको र ग्यासको गुणस्तर, व्यावसायिक व्यवहार्यता, र आर्थिक लाभका बारेमा थप विस्तृत परीक्षणहरू भइरहेको जानकारी दिए। चिनियाँ कम्पनीले डिसेम्बर २०२५ सम्ममा अन्तिम प्रतिवेदन बुझाउने योजना बनाएको छ। सोही महिनाभित्र सरकारले व्यावसायिक उत्पादन परीक्षण सुरु गर्ने लक्ष्य लिएको छ।
स्थानीयका लागि जमिनबाट ग्यास वा पेट्रोलियम पदार्थ निस्किएको देख्नु नयाँ कुरा होइन। तर, वैज्ञानिक पुष्टिकरणको प्रयास सन् १९७९ देखि नै हुँदै आएको छ। २०१५ मा भारतको नाकाबन्दीले निम्त्याएको इन्धन सङ्कटपछि सरकारले घरेलु ऊर्जा स्रोतहरूको विकासलाई प्राथमिकता दिन बाध्य भयो, जसले दैलेखमा पुनः ध्यान खिच्यो। सङ्कटले एक अवसर सिर्जना गर्यो। पहिलो पटक, नेपालले घरेलु ऊर्जा स्रोतहरू पहिचान र निकाल्नमा गम्भीरतापूर्वक ध्यान दियो। सन् २०१९ मा नेपाल र चीनबीच भएको पेट्रोलियम अन्वेषण सम्झौता प्राविधिक प्रगतिको साथै एक रणनीतिक सन्देश पनि थियो। प्रारम्भिक अन्वेषणले दैलेखको शिरस्थान र नाभिस्थान क्षेत्रमा निरन्तर बगिरहेको ग्यास वास्तवमै पेट्रोलियम ग्यास भएको पुष्टि गरेको छ। प्राविधिकहरूले दैलेखका ६ देखि ७ वटा क्षेत्रमा पेट्रोलियम र ग्यास भण्डार रहेको अनुमान गरेका छन्। अघिल्ला सर्वेक्षणहरूले पनि यहाँ पेट्रोलियम वा ग्यासको उपस्थिति रहेको सङ्केत दिएका थिए। अर्को चरणले विस्तृत रूपमा मात्रा र गुणस्तर निर्धारण गर्नेछ। हालको परियोजना सीजीएसको आर्थिक र प्राविधिक सहयोगमा सञ्चालित पूर्ण रूपमा चिनियाँ अनुदान समर्थित एक पाइलट परियोजना हो। यसको प्रारम्भिक अनुमानित लागत करिब २.५ बिलियन रुपैयाँ थियो, तर कोभिड-१९ महामारी र अन्य कारणले ढिलाइ हुँदा लागत बढेको छ।
खानी तथा भूगर्भ विभागले जग्गा अधिग्रहण, सडक र बिजुली विस्तार, र प्रशासनिक समन्वय गरेर परियोजनालाई सहजीकरण गरेको छ, जसमा स्थानीय प्रतिनिधि, प्रशासन, वा अन्य पक्षबाट कुनै अवरोध आएको छैन। परियोजनाले उत्साहजनक नतिजा देखाउँदै गर्दा स्थानीय बासिन्दा र सरोकारवालाहरू पनि उत्साहित छन्। दैलेख उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष नरेन्द्र थापाले उत्खनन, प्रशोधन, आपूर्ति शृङ्खला र प्राविधिक जनशक्तिको संलग्नताले स्थानीय रोजगारी वृद्धि गर्ने र उद्योगमैत्री वातावरण निर्माण गर्ने बताए। यो परियोजना देशको ऊर्जा सुरक्षाका लागि एक ऐतिहासिक अवसर मानिएको छ।
