महामारीबीच पनि नेपालको मानव पुँजी विकास सुधार भएको विश्व बैंकको दाबी

काठमाडौं, २ असोज । कोरोना भाइरस महामारी (कोभिड–१९) ले विश्वभर स्वास्थ्य तथा सामाजिक र आर्थिक विकासका उपलब्धि गुम्ने जोखिम रहीरहेका बेला विश्व बैंकले नेपालको मानव पुँजी विकासमा भने सुधार भएको विश्व बैंकले जनाएको छ । महामारीका कारण खासगरी गरिब देशहरु धेरै मारमा परेका छन् । मानव पुँजी खासगरी बालबालिकाको ज्ञान, सीप, स्वास्थ्य आदिमा लगानीमार्फत् उनीहरुमा सबै सम्भवनाको विकास गरी राष्ट्रको आर्थिक विकासमा योगदान गर्न सक्षम बनाउनु हो ।
विश्व बैंकको २०२०, मानव पुँजी विकास सूचकांकले महामारी अघि धेरैजसो देशहरुले बालबालिकामा लगानी बढाउँदै क्रमशः मानव पुँजी विकासमा गति लिएका थिए । तर महामारीले न्यून आय भएका मुलुकहरुलाई ठूलो धक्का दिएको छ । नेपालमा आज जन्मिएको बच्चा ठूलो भएर पूर्ण रुपमा शिक्षा र स्वास्थ्य सुविधा प्राप्त गरेर ५० प्रतिशत उत्पादकत्व रहने विश्व बैंकको अध्ययनले जनाएको छ । यो दक्षिण एसियामा समान आय भएका मुलुकहरुको औसतभन्दा उच्च हो । नेपालले विद्यालय भर्नादर, विद्यार्थीको सिकाइ संस्थागत गर्ने काममा गरेको सुधारका आधारमा यो प्रगति हासिल गरेको हो ।
‘मानव पुँजीमा लगानी पूर्वाधारमा लगानी जत्तिकै महत्वपूर्ण छ । स्वस्थ र बढी उत्पादकत्व भएको श्रमशक्तिले दीर्घकालमा ठूलो प्रतिफल दिन्छ,’ विश्व बैंकका नेपाल, श्रीलंका र मालदिभ्सका लागि राष्ट्रिय निर्देशक फारिस हदाद जर्भोसले भने, ‘नेपालमा महामारीपछिको आर्थिक पुनस्र्थापनाका लागि मानव पुँजीमा लगानीका लागि बढाउन आवश्यक छ । ठूलो र दीगो परिवर्तनका लागि तीन तहका सरकारबीच आपसी सहकार्य आवश्यक छ ।’
महामारीको असरले विश्वका विद्यालय शिक्षा प्राप्त गर्ने क्रममा रहेका एक अर्ब बालबालिकाको आधा विद्यालय शिक्षामा असर पर्न सक्छ । खासगरी घरपरिवारको आयमा कमीका कारण शिक्षामा खर्च गर्ने क्षमता कमजोर भएको छ । खासगरी महिलाहरु र विपन्न घरपरिवारमा महामारीको असर भयावह छ । यसले खाद्य असुरक्षा र गरिबी बढाएको छ ।
विश्व बैंकले सन् २०२० को मानव पुँजी विकास सम्बन्धि सुचकांक तयार गर्दा महामारी सुरु हुँदाको अवस्था सम्मको अर्थात् मार्च २०२० सम्मको तथ्यांकका आधारमा प्रतिवेदन तयार गरेको हो । १७४ देशका ९८ प्रतिशत जनसंख्याबाट संकलित बालबालिकाको शिक्षा र स्वास्थ्यको अवस्थाका आधारमा यो सूचकांक तयार गरिएको विश्व बैंकले उल्लेख गरेको छ ।