सामाजिक सुरक्षा कोषको एक वर्ष, ११ हजार प्रतिष्ठान मात्रै सूचिकृत

बलराम बुढाथोकी
काठमाडौँ, ११ मंसिर । सरकारले योगदानमा आधारित सामाजिक सुरक्षा योजना औपचारिक सुरुवात गरेको आज एक बर्ष पुरा भएको छ । गत वर्ष मंसिर ११ गते विभिन्न तामझामका साथ सरकारले यस योजनाको सुरुवात गरेको थियो । तर, कोषमा रहेको विभिन्न नीतिगत अस्पष्टताका कारण २ प्रतिशत प्रतिष्ठानहरु पनि कोषमा आबद्ध हुन सकेका छैनन् ।

सरकारले संविधानमा रहेको नागरिकको बृद्ध अवस्थाको सामाजिक सुरक्षाको सुनिश्चिता भन्ने व्यवस्थालाई सुरक्षित गर्न सामाजिक सुरक्षा कोषको सुरुवात गरेको हो । यो कोषले विभिन्न ४ प्रकारका सुरक्षा योजना सञ्चालन गर्दै आएको छ । औषधि उपचार, स्वास्थ्य तथा मातृत्व सुरक्षा योजना, दुर्घटना र अशक्तता सुरक्षा योजना, आश्रित परिवार सुरक्षा योजना र बृद्ध अवस्था सुरक्षा योजना सञ्चालन गरेको छ ।

यस्तो खालको सुविधा लिनका लागि कोषले विभिन्न प्रावधान राखेको छ । जसका कारण श्रमिक तथा प्रतिष्ठानहरु कोष आबद्ध हुन चाहेका छैन ।

कोषका अनुसार हालसम्म कोषमा १ लाख १५ हजार भन्दा बढी श्रमिक सुचीकृत भएका छन् । ११ हजार भन्दा बढी प्रतिष्ठानहरु दर्ता भएका छन् । त्यस्तै योगदान रकम बापत कोषले १७ करोड रुपैयाँ संकलन गरेको छ भने २ जनाको दाबी परेको छ । यति छोटो अवधिमा नै कोषले यो संख्याका प्रतिष्ठानलाई आबद्ध गराउँन सक्नुलाई उपलब्धिपूर्ण मान्नु पर्ने कोषका कार्यकारी निर्देशक कपिलमणी ज्ञवालीले बताए । उनका अनुसार नागरिकहरुले कोषले दिने सुविधालाई बुझन नसकेको कारण सुचीकृत हुन समय लागेको हो । तर, आगामी दिनमा भने कोषमा आबद्ध हुनेको संख्या ह्वात्तै बढ्ने बताए ।

कस्ता छन् कोषले दिने सुविधा
औषधि उपचार, स्वास्थ्य तथा मातृत्व सुरक्षा योजना :
कोषले योगदानकर्ता बिरामी भएको अवस्थामा १ लाख रुपैयाँसम्म उपचार खर्च भुक्तानी गर्छ । महिला श्रमिकले गर्भाअवस्थाको परिक्षण तथा तीन महिनासम्मको शिशुको उपचारमा लाग्ने शुल्क पनि यसमा समावेश गरिनेछ । सुत्केरी विदा बापत आधारभूत पारिश्रमिकको ६० प्रतिशत रकम भुक्तानी गरिनेछ ।

दुर्घटना र अशक्तता सुरक्षा योजना :
व्यवसायजन्य कारणले योगदानकर्ता दुर्घटना भएको अवस्थामा लाग्ने सम्पूर्ण शुल्क कोषले व्यहोर्छ । तर, अन्य कारणले दुर्घटना भएमा ७ लाख रुपैयाँसम्म भुक्तानी गर्छ । त्यस्तै, पूर्ण रुपमा अशक्तता भएका योगदानकर्ताको आधारभूत पछिल्लो पारिश्रमिकको ६० प्रतिशत रकम जीवन भर मासिक रुपमा भुक्तानी गर्छ ।

आश्रित परिवार सुरक्षा योजना :
योगदानकर्ता ६० बर्ष पुरा नहुदै मृत्यू भएको श्रीमान् वा श्रीमतीले आधारभूत पारिश्रमिकको ६० प्रतिशत रकम मासिक रुपमा प्रदान गर्छ । छोरोछोरीलाई २१ बर्ष पुग्दासम्मको लागि अध्ययन बापत ४० प्रतिशत रकम भुक्तानी गर्छ । दुई वटा छोराछोरी भएको अवस्थामा ६० प्रतिशत रकम मासिक रुपमा वितरण गर्छ ।

बृद्ध अवस्था सुरक्षा योजना
६० बर्ष पुगे पछि पेन्सन वा उपदान सुविधा प्रदान गर्छ । २०७६ असारसम्म श्रममा आबद्ध हुने श्रमिकले यो दुवै सुविधामध्ये एउटा छनौट गर्न पाउँनेछन् । तर, २०७६ साउन देखि श्रममा आबद्ध भएका श्रमिकले भने पेन्सन सुविधा अनिवार्य लिनुपर्नेछ ।

कोषमा कसरी आबद्ध हुने ?
सामाजिक सुरक्षा कोषमा आबद्ध हुन श्रमिकको पारिश्रमिकबाट ११ प्रतिशत र रोजगारदाताको तर्फबाट २० प्रतिशत रकम कोषका जम्मा गर्नुपर्छ । जसमध्ये कोषले औषधि उपचारमा कोषले १ प्रतिशत रकम विनियोजन गर्छ । दुर्घटना तथा अशक्तताका लागि १.४ प्रतिशत, आश्रित परिवार सुविधाका लागि ०.२७ र बृद्धाअवस्था सुरक्षा योजनाका लागि २८.३३ प्रतिशत रकम विनियोजन गर्छ ।
कोषले थप गरेका योजनाहरु
सरकारले सञ्चालन गरेको कोषको आलोचना हुन थालेपछि सरकारले कर्जा योजना सञ्चालन गरेको छ । जसअनुसार योगदानकर्ताले १ करोड ५ लाख रुपैयाँसम्म कर्जा पाउँछ । जसमध्ये घरकर्जाका लागि ७५ लाख, शैक्षिक कर्जाका लागि ३५ लाख र सामाजिक कर्जाका लागि ५ लाख रुपैयाँ पाउँने व्यवस्था गरेको छ । कर्जाका लागि योगदानकर्ताले अनिवार्य रुपमा धितो राख्नुपर्नेछ ।
त्यस्तै कोषले सञ्चयकोषमा आबद्ध भै सकेको योगदानकर्ताले सञ्चय कोषबाट लिएको कर्जालाई सामाजिक सुरक्षा कोषमा स्थान्तरण गर्ने सुविधा समेत थपेको छ ।